ҰЭМ Статистика комитетінің деректері бойынша 2020 жылдың басында 14-28 жас аралығындағы жастар саны ел халқының жалпы санының 20,2%-ын немесе 3,8 млн. адамды құрады. Олардың 700 мыңнан астамы жоғары және орта оқу орындарының студенттері. Бұл –біздің тынымсыз назарымызды талап ететін еліміздің болашағы.
Жастар арасындағы діни ахуал келесідей сипатталады:
Біріншіден, соңғы жылдары жастардың жалпы рухани дәстүрлерге, атап айтқанда, дінге деген қызығушылығының белсенді өсуі, жастардың діндарлық динамикасының өсуі айқын байқалады.
Екіншіден, соңғы уақытта бүкіл әлемде де, біздің елімізде де жастар мен кәмелетке толмағандарды деструктивті діни ұйымдарға белсенді тартудың алаңдатарлық үрдісі байқалады. Діни радикалды күштер өз қатарына жастарды мақсатты түрде тарта бастады. Осыған байланысты жастар қылмыстық элементтердің, соның ішінде халықаралық экстремистік субъектілердің айла-амалдары арқылы идеологиялық желілерге түсе бастады. Шын мәнінде, деструктивті ұйымдарды жас, күш-қуатқа толы адамдар нығайта бастады.
Үшіншіден, деструктивті ұйымдардың белсенді әсерінің нәтижесінде жастардың діндарлығы белгілі бір қақтығыстың болуымен сипаттала бастады. Сауалнамалар діндар жастар арасында діни топтың мүдделерін қорғау үшін қақтығыстарға қатысуға теориялық дайындықтың бар екенін көрсетеді. Әрбір 10-шы діни, оның пікірінше, жас жігіт осындай дайындықты көрсетеді.
Діни жастардың өз халқының салт-дәстүрлері мен рухани мәдениетінен бас тартуының, өздері өмір сүретін қоғам мен мемлекетке қарсы тұрудың, олардың тілегі, соның ішінде зорлық-зомбылық жолдары, біздің еліміздің құрылымының зайырлы сипатын өзгертудің мысалдары пайда болды. Мұның бәрі, қандай да бір жолмен, қоғамдағы әлеуметтік шиеленістің жаңа формаларының пайда болуына ықпал етеді.
Жастар ортасындағы мұндай процестердің себебі мыналар:
1. Қазақстан үшін дәстүрлі конфессиялардың объективті әлсіреуі және дін саласындағы қазақстандық заңнаманың шектен тыс либералдылығы жағдайында біздің тәуелсіздігіміздің алғашқы 20 жылы ішінде бұрын осы жерде таратылмаған, әртүрлі мағынадағы шетелдік діни ұйымдардың уағыздаушылары ағылып келді. Дәл сол кезде деструктивті сипаттағы көптеген жалған діни ағымдар олармен бірге қоғамға еніп кетті. Бұл ретте, соңғы жылдары деструктивті діни ұйымдардың қызметі жандандырылды және олардың жастарды өз қызметіне тартудың нысандары мен әдістерін одан әрі жетілдірді. Түрлі деструктивті діни ағымдардың жетістігі көп жағдайда үгіт-насихат және жарнама-баспа қызметінің жоғары деңгейімен, сондай-ақ жақсы қаржылық қолдаумен қамтамасыз етілді.
2. Жастар өз жасына байланысты экстремистік және террористік идеялардан қорғансыз болып шығады. Жастардың максимализмі, әділеттілік пен жақсылық үшін күресуге деген ұмтылыс, әдетте, экстремистердің оларды айла-шарғы жасауы үшін қолайлы психологиялық негіз болады, бұл жастарды сот шешімдері мен іс-әрекеттерінде шектен шығуға итермелейді.
3. Жастардың құқықтық және діни сауаттылығының төмендігі. Жастар рухани-адамгершілік құндылықтарды және олардың өмір сүру негіздерін іздеуде қылмыстық элементтердің, соның ішінде халықаралық масштабтағы идеологиялық желілердің ықпалына түседі. Жастарға діни ілімдердің мазмұнын түсіндірудегі айырмашылықтарды және діни экстремизм идеологтарынан келетін барлық қауіпті объективті бағалау қиын.
4. Ақпараттық технологиялардың дамуы ғаламдық және шын мәнінде шексіз Интернет арқылы жастардың экстремистік және террористік ұйымдардың радикалды идеяларына ұшырау қаупін арттырады. Бүгінгі таңда жастар үшін "танымның" негізгі көзі – радикалдар жастарды өз қатарына тарту үшін шебер қолданатын Интернет болып табылады.
Осылайша, бүкіл әлемдегі экономикалық және әлеуметтік тұрақсыздық жағдайында осы факторлардың барлығы жастарды осы ұйымдарға тарту қаупін одан әрі арттырады.
Бүгінгі таңда экстремизм мен терроризм идеологтары дінді пайдаланып, діни риториканың ерекше құралдарымен қаруланып, біздің халқымыздың белгілі бір топтарының санасына деструктивті әсер ете алды деп айтуға болады. Бұл тұрғыда жастар ортасы ең үлкен әлеуметтік белсенділікпен сипатталатын, идеологиялық әсерге ерекше сезімтал қоғамның ерекше тобы ретінде деструктивті діни насихат үшін ыңғайлы мақсатқа айналды.
Елге жат, айқын немесе жасырын деструктивті әлеуеті бар діни идеологияның енуі бар екенін атап өткен жөн. Осыған байланысты, ең қауіптісі – қоғамдық қатынастардың қалыптасқан жүйесін категориялық қабылдамаудан туындаған агрессия мен радикализмнің экстремалды формасындағы сенуші халықтың кейбір бөлігінің көріністері.
Радикалды діни ағымдарды ұстанушылар тарапынан діни негіздегі қылмыстарды, оның ішінде діни экстремизм мен терроризмді анықтау жағдайлары жиілеп кетті. Елдің батыс аймақтарында террористік актілер жасауға, құқық қорғау органдары мен жерасты экстремистік топтарының арнайы қызметтерінің анықталуына, олардың мүшелеріне қатысты сот процестері осы процестердің дәлелі болуы мүмкін. Соңғы уақытта басқа елдердің аумағындағы ұрыс қимылдарына қатысатын Қазақстан азаматтары туралы ақпарат мезгіл-мезгіл пайда болады. Бұған БАҚ-тағы алаңдатарлық хабарламалар дәлел бола алады.
Жастар арасында үш ұстаным айқын көрінді:
– біріншісі: "радикалды, фундаменталистік бағыттың өкілдері", "қылмыстық топтардың өкілдері, бандиттер мен қылмыскерлер" деп мәлімдейтін " айыптау сипаты";
– екінші: "жанашыр/түсінуге тырысатын адамдар", олар "жұмыс, ақша, болашағы жоқ қарапайым адамдар", "бұл қылмыстық топтар мен адамдардың ықпалына түскен адамдар"деп санайды;
– үшіншісі:  "жауап беруге қиналғандар".
Айта кету керек, жастар арасында Сириядағы лаңкестік әрекетке қатысушыларды исламды қорғауға шыққан нағыз мұсылмандар деп санайтындар да бар.
Мұндай пікірлердің таралуы жастардың жекелеген бөлігі арасында Сириядағы жағдай туралы нақты түсінік жоқ екенін көрсетуі мүмкін. Бұл біздің жастарымыздың діни және құқықтық сауаттылығының төмендігін тағы да растайды.
Экстремизм қатерлі ісікке ұқсас: егер алдын алу уақтылы жүргізілмесе, уақыт өте келе ол өсіп, терең тамыр алады. Сондықтан халықтың діни сауаттылығы өте маңызды және қажет. Ал діни сауаттылық – оқыту, ағарту және әдебиет арқылы білім. Қазақтың ұлы ойшылы Абай Құнанбаев қара сөзінде: "Адам – өз заманының баласы. Егер ол жаман болса, оның замандастары да кінәлі". Тиісінше, бүгінгі таңда мемлекет үшін жастарды тәрбиелеуге, физикалық және рухани сау және толыққанды жастар ортасын қалыптастыру үшін қолайлы жағдайлар жасауға үлкен көңіл бөлу өте маңызды.
Діни экстремизмге қарсы иммунитетті қалыптастыру бойынша жұмысты мектеп қабырғасынан бастау керек. Осыған байланысты білім беру мектеп бағдарламалары жүйесіне "дінтану негіздері" пәні, сондай-ақ "дінтану" пәні еліміздің барлық жоғары оқу орындарының оқу бағдарламаларына енгізілген.
Білім беру ұйымдарында "дінтану негіздерін" таңдау бойынша арнайы курс 2009 жылдан бастап ел мектептерінің 9-сыныптарында енгізілгені белгілі. Бүгінде дін істері комитеті Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп, мемлекеттің зайырлылық қағидаттары мен қазақстандық қоғамның дәстүрлі құндылықтарын түсіндіру бөлігінде курстың мазмұнын жетілдіру бойынша жұмыс жүргізуде.
Қазіргі уақытта барлық өңірлерде 500-ден астам ақпараттық топтар жұмыс істейді, олар халықтың діни сауаттылығын арттырумен, Қазақстан халқының рухани құндылықтарын насихаттаумен және діни экстремизмнің алдын алумен тұрақты түрде айналысады.

Д.Қасенов

(Мақала облыстық дін істері басқармасының
 тапсырысы бойынша әзірленді.)